Botulisme

Wat is botulisme?*

Botulisme is een vergiftiging waaraan vooral watervogels en vissen dood gaan. De bacterie die botulisme veroorzaakt, gedijt goed in stilstaand, ondiep water dat warmer is dan 20 graden. Besmetting met botulisme leidt bij vogels en vissen tot verlammingsverschijnselen aan vleugels en kop. Zwemmen in water waarin dode dieren liggen en/of botulisme is geconstateerd, wordt sterk afgeraden.

Besmetting van botulisme bij mensen

De bacterie komt voor in de grond en soms in water. U kunt botulisme oplopen door:
• het eten van besmet voedsel;
• sporen van de bacterie die via een wond in uw lichaam komen. Dit kan gebeuren als u zwemt in water waarin dode dieren liggen.

Symptomen botulisme
Het meest voorkomende type botulisme in Nederland is niet gevaarlijk voor mensen. Toch is het verstandig om voorzichtig te zijn. Als een besmet dier blijft liggen, kunnen namelijk ook soorten botulisme ontstaan die gevaarlijker zijn voor mensen. De eerste verschijnselen na besmetting met botulisme ontstaan na 8 tot 36 uur. Let op de volgende symptomen:
• misselijkheid
• overgeven
• moeheid

 •duizeligheid
• droge mond
• buikklachten
• dubbel of wazig zien
• slecht verdragen van licht
• moeite met spreken
• slappe arm- en beenspieren.
Er treedt geen koorts op. Denkt u dat u besmet bent door botulisme, bel dan zo snel mogelijk de huisarts. Botulisme wordt behandeld met een tegengif.
Botulisme vermijden
Om verspreiding van de ziekte te voorkomen is het belangrijk dat dode en besmette dieren zo snel mogelijk uit het water worden gehaald door de gemeente of waterschap. Raak de dieren zelf niet aan. De gemeente verwijdert dode vissen en vogels die worden aangetroffen in parken, op particuliere terreinen en op de waterkant. Het waterschap verwijdert de dode vissen en vogels drijvend op het water. Na onderzoek van het dode dier bepalen waterschap en provincie of een zwemverbod nodig is.


Waarschuwingen botulisme

Waarschuwingen over botulisme worden geplaatst op NOS teletekst, pagina 725.



* Dit is een publicatie van de Rijksoverheid



Uitgebreide informatie over Botulisme

Botulisme is een vorm van voedselvergiftiging die vooral in de zomer slachtoffers maakt onder watervogels. De bacterie Clostridium botulinum produceert de gifstof botuline. Dat gif verlamt de spieren en de vogels stikken of verdrinken.
Er komen zeven verschillende typen botulisme voor: A t/m G. Bij sterfte onder watervogels gaat het meestal om type C. Hoewel type C niet gevaarlijk is voor de mens, moet men zieke en/of dode dieren direct bij het waterschap melden. Het waterschap of de gemeente verwijdert de dode dieren snel en vakkundig. De gemeente laat onderzoeken om welk type het gaat.
Elke dode vogel is een bron van besmetting voor zijn omgeving en moet daarom snel worden opgeruimd. De bacterie kan zich alleen in giftige dode dieren vermeerderen. Het oppervlaktewater is niet giftig. Het botulisme verspreidt zich doordat dieren kadaverresten binnenkrijgen met hoge concentraties gif. Deze dieren gaan dood door het gif en vormen weer een nieuwe bron voor botulisme.
Het is mogelijk dat zich in dode dieren gif vormt waarvoor mensen wèl gevoelig zijn, bijvoorbeeld door de bacterietypen B en E. Dan bestaat er een mogelijk wel gevaar voor de volksgezondheid, Raak dode dieren daarom niet aan en vermijd contact met het water. Houdt uw huisdieren ook uit de buurt van met botulisme besmet water.

 Hoe ziet een zieke watervogel eruit?

Door botulisme getroffen vogels zijn traag, kunnen niet of maar kleine stukjes vliegen en kunnen moeilijk lopen. Ze zwemmen met gestrekte hals, laten de kop in het water hangen omdat de nekspieren verslapt zijn. De vogels liggen diep in het water en hebben afhangende vleugels. Ze kunnen geen geluid meer voortbrengen. De vogels gaan dood doordat ze verdrinken of hun ademhalingsspieren verlamd raken. Het dier raakt bewusteloos en stikt. Dode vogels hebben vaak gestrekte poten, een gedraaide hals, afhangende vleugels en slijm in de snavel. Zieke vogels kunnen in een vogelopvangcentrum worden behandeld en overleven dan vaak.


Hoe ontstaat botulisme?

Botulisme wordt veroorzaakt door het gif botulinum. De bacterie Clostridium botulinum maakt dit gif aan tijdens de groei. De ideale omstandigheden daarvoor zijn temperaturen boven de twintig graden Celsius en een eiwitrijke omgeving. Kadavers, die in het water liggen, zijn een ideale voedingsbodem voor de bacterie. De bacterie is op veel plaatsen aanwezig. Daar is weinig aan te doen. Het waterschap probeert wel de omstandigheden voor de bacterie te verslechteren.
In ongunstige omstandigheden (droge omgeving, bij lagere temperaturen, zelfs tot beneden het vriespunt en bij hoge temperaturen), overleeft de bacterie in de vorm van sporen. Die zitten in de bovenste laag slib op de waterbodem en zijn niet te bestrijden. Sporen kunnen barre omstandigheden overleven. Wanneer de leefomstandigheden weer gunstig worden, groeit de spore weer uit tot een bacterie.


Kunnen mensen ook ziek worden?

Botulisme bij mensen is zeer zeldzaam. De symptomen in eerste instantie zijn: misselijkheid, overgeven, moeheid, duizeligheid, droge mond en buikklachten. Daarna dubbel of wazig zien, slecht verdragen van licht, moeite met spreken en slappe arm- en beenspieren. Waarschuw een huisarts, als u deze symptomen waarneemt. Het genezingsproces bij mensen duurt erg lang.
Het is mogelijk dat zich in dode dieren gif vormt waarvoor mensen wèl gevoelig zijn, bijvoorbeeld door de bacterietypen B en E. Dan bestaat er een mogelijk wel gevaar voor de volksgezondheid. Raak dode dieren daarom niet aan en vermijd contact met het water. Houdt uw huisdieren ook uit de buurt van met botulisme besmet water.
Als botulisme bij mensen voorkomt, ligt de bron van de voedselvergiftiging niet in het water maar heeft de bacterie in besmet eten gezeten. Overal in het leefmilieu komen botulismebacteriën voor, vooral in de bodem.

De bacterie van het type C is voor de mens onschadelijk. Maar in dode vogels kan wel gif worden gevormd waarvoor de mens wel gevoelig is. Gezonde honden zijn nauwelijks gevoelig voor botulisme. Als een hond een maagbeschadiging heeft, bestaat de kans op besmetting. De ziekte kan ook bij runderen of paarden optreden.


Wat kunt u doen?

• Waarschuw uw gemeente of het waterschap als u dode of zieke watervogels ziet (via de alarmlijn 0800 099 0800 ).
• Raak de vogels niet zelf aan, ook niet met handschoenen.
• Geef dode watervogels nooit mee met de vuilnisman en begraaf ze ook niet. Het waterschap kan de dieren op de juiste manier verwijderen.
• Vermijd contact met het water. Laat ook uw huisdieren niet in contact komen met het water.
• Voer watervogels in het voorjaar en de zomer niet, zodat er geen concentraties aan vogels ontstaan.
• Gooi geen afval of etensresten in het water. Voor de afbraak daarvan is zuurstof nodig. Juist in zuurstofarm water gedijt de botulismebacterie goed.


Wat doet het waterschap?

• Het waterschap probeert de waterkwaliteit zo goed mogelijk te houden door regelmatig te baggeren en lozingen te verbieden.
• Het waterschap ruimt de dode vogels snel op en stuurt een exemplaar voor onderzoek op.


Wat doet de gemeente?

• De gemeente zamelt kadavers in de kleinere watergangen in de stad in en zorgt voor een inzamelpunt voor botulismeslachtoffers (meestal op de gemeentewerf)

• De gemeente informeert het publiek door persberichten en/of waarschuwingsborden als ergens botulisme is geconstateerd.
• De gemeente geeft meldingen aan gevallen van botulisme door aan het waterschap.


Vragen?

Voor meer informatie over botulisme en het voorkomen hiervan in uw omgeving, kunt u contact opnemen met het waterschap (telefoon 033 - 43 46000 of e-mail info@wve.nl).